استاد می‌توانیم عقل و شعور و ادراکات انسانی را همان تجلیات مادی بگیریم. به این صورت که بگوییم که ماده از آن ابتدا که یک حرکت بسیطی دارد یا یک درجه وجودی خیلی پایینی دارد در حین تکامل خودش که درجات وجودی متعالی‌تری پیدا می‌کند‏، تجلیاتی پیدا می‌کند که می‌تواند تفکر ازش منشعب بشود. یعنی تفکر در حقیقت یک تجلیی از روابط مادی یا حرکت ماده در حد متعالی هست یا همچنین عقل آن؟