علامه طباطبایی :: لیست کلید واژه

امکان ذاتی و امکان استعدادی از نظر ملاصدرا و علامه طباطبایی

صدرالمتالهین در ابتدا امکان ذاتی و امکان استعدادی را مشترک لفظی میداند ولی در نهایت قول به اشتراک معنوی آنها را پذیرفته و هر دو را از سنخ معقولات ثانیه» فلسفی قلمداد میکند که به وجود منشا انتزاعشان موجودند. او در مباحث قوه و فعل کتاب اسفار گامی جلوتر گذارده و امکان استعدادی را از سنخ معقولات ثانیه فلسفی یی میداند که از وجود فی غیره و ربط و نسبت خارجی انتزاع میشود، اما پاسخ وی به شبهه «اضافه موجود به معدوم» نیز محل اشکال و تامل است. علامه طباطبایی ضمن پذیرش وجود امکان استعدادی بنحو وجود فی غیره و رابط و ارائه» تبیین صحیحی از چگونگی این ربط و نسبت در خارج، پاسخ مناسبی برای شبهه» مذکور فراهم می آورد و برهان بدیع خود را در باب خروج از قوه به فعل ارائه میکند.

نوشته

بررسی استعداد از دیدگاه علامه طباطبایی و دلالت های تربیتی آن

هدف از پژوهش پیش‌رو تحلیل مفهوم استعداد در دیدگاه فلسفی علامه طباطبایی و بررسی دلالت‌های تربیتی آن بر اساس استخراج شبکه معنایی حاصل از بررسی معانی و مبانی مرتبط با استعداد است. بدین ترتیب مفهوم استعداد با استفاده از روش تحلیل زبانی و مفهومی استعداد در میان آثار علامه طباطبایی انجام گردید. دلالت‌های تربیتی حاصل از این شبکه معنایی نیز از طریق روش فرانکنا و الگوی بازسازی شده باقری صورت‌بندی شد. جامعه آماری پژوهش پیش‌رو تمامی کتب علامه طباطبایی بود، نمونه‌گیری با استفاده از نمونه‌گیری هدفمند با معیار میزان ارتباط با موضوع پژوهش به آثار فلسفی این نظریه‌پرداز محدود شد. سپس با استفاده از روش نمونه‌گیری نظریه‌مدار یا سازه عملیاتی از میان آثار فلسفی آثار زیر انتخاب شد: شرح و ترجمه بدایه الحکمه و شرح و ترجمه نهایه الحکمه به شرح علی شیروانی و اصول فلسفه و روش رئالیسم به شرح مرتضی مطهری. نتایج تحلیل مفهومی استعداد، ترسیم شبکه معنایی و بازتعریف هفت تفسیر از استعداد بود. در توضیح شبکه معنایی باید گفت که امکان قوه، همان امکان استعدادی یا استعداد است، قوه را ماده‌ای حمل می‌کند که برای فعلیت خود نیازمند صورت است زیرا صورت تعین دهنده به ماده است. بدین ترتیب حرکت قوه یا استعداد به سمت فعلیت شروع می‌شود. اما برای حرکت نیازمند علتی هستیم که این حرکت را ایجاد کند. با تحقق علت، امکان به سمت صورت خود، فعلیت می‌یابد. اما این حرکت، حرکتی تدریجی و جوهری است. با تحقق یک صورت، صورت بعدی از بین نمی‌رود بلکه صورت قبلی وجود دارد و صورت بعدی به وجود می‌آید و اصطلاحا لبس بعد از لبس است. با این شبکه معنایی می‌توان هفت تفسیر از استعداد ارائه داد:استعداد شکوفا، پرورش و پدید نمی‌آید بلکه تکامل پیدا می‌کند. یکی از لوازم شناسایی استعداد، بررسی وضعیت فعلی انسان است. یکی از لوازم شناسایی و تکامل استعداد، بررسی مسیر گذشته و آینده فرد است. لازمه تکامل استعداد بود شرایط و نبود موانع بیرونی است. لازمه تکامل استعداد امکانات روانی و تنی است.لازمه تکامل استعداد مجموع و آمیزه‌ای از زمینه‌های درونی و بیرونی است. یکی از لوازم بیرونی تکامل استعداد، انتخاب عقلانی است. نتایج سوال دوم از طریق مبنا قرار دادن تفسیر اول به عنوان مبنای نوع یک و مبنا قرار دادن شش تفسیر دیگر به عنوان مبنای نوع دو استخراج شد. بدین ترتیب هدف غایی تعلیم و تربیت تکامل استعداد و اهداف واسطی شناسایی وضعیت فعلی، شناخت گذشته و پیش‌بینی آینده، ایجاد شرایط و رفع موانع، شناخت درونی، ایجاد تناسب درونی و بیرونی و تربیت عقلانی دانش‌آموز در نظر گرفته شد. همچنین اصول تربیتی استخراج شده از این شبکه معنایی به شرح زیر است: اصل توجه به وضعیت فعلی، اصل توجه به مسیر گذشته و آینده،اصل توجه به شرایط و موانع تکامل استعداد، اصل توجه به امکانات روانی و تنی، اصل توجه به زمینه‌های درونی و بیرونی، اصل توجه به انتخاب عقلانی.

نوشته