علامه طباطبایی :: لیست کلید واژه

: این مقاله در صدد ارائه آرای فلسفی علامه طباطبایی در باب اخلاق‌ می‌باشد. این آرای فلسفی در دو اثر مهم ایشان، «المیزان» و «اصول فلسفه و روش رئالیسم» ، منعکس شده است. مقالهء حاضر تلاش دارد تا دیدگاه اخلاقی‌علامه را به طور جامع ارائه دهد. نکات عمده‌ای که در این مقاله مورد بحث قرار گرفته است عبارتند از: تأملات فلسفی در المیزان و اصول فلسفه در باب اخلاق، اخلاق و معرفت‌شناسی، هستی‌شناسی، روانشناسی و جامعه‌شناسی، مکاتب سه‌گانهء اخلاق و تفاوت میان آنها، فطرت اخلاقی، مسألهء حسن و قبح افعال الهی.

نوشته

بررسی انتقادی نظریه علامه طباطبایی پیرامون حسن و قبح اخلاقی

حسن و قبح یا خوبی و بدی اخلاقی که به کارهای اختیاری آدمی تعلق می گیرد و منشا صدور امر و نهی اخلاقی شناخته می شود، از دیرباز مورد بحث بوده و فلاسفه اخلاق، بویژه درباره چگونگی و منشا آن گفتگو کرده و نظریاتی را ابراز داشته اند. فیلسوف معاصر، علامه سید محمد حسین طباطبایی - رحمه اله علیه - نیز در این باره نظریه ای ابراز داشته اند که از جهانی بدیع است. نظر ایشان، از دیدگاه نگارنده این مقاله، شامل دو بخش اصلی است: نخست درباره واقعیت حسن و قبح است که به نظر علامه از نوع اعتبارات ذهنی است. دوم درباره منشا حسن و قبح است که به عقیده ایشان متکی بر اعتبار دیگری با عنوان «اعتبار وجوب یا ضرورت» است که خود سه شعبه دارد: ضرورت اکتساب، ضرورت اجتناب و لاضرورت. اما این که اعتبار وجوب بر چه مبنایی صورت می گیرد تا به اعتبار حسن و قبح منتهی می شود، بحثی است که در متن مقاله به آن خواهیم پرداخت و نظر علامهرا در این قسمت، همراه با مبانی آن، توضیح داده و ارزیابی خواهیم کرد. در علم اخلاق و در زندگی روزمره، وقتی این واژه‌ها را بر کارهای اختیاری انسان‌ حمل می‌کنیم،بیشتر به نتایج آن کارها توجه داریم،ولی در فلسفهء اخلاق وقتی از این‌گونه‌ کلمات استفاده می‌کنیم،به مبانی و مصادر این صفات نظر داریم؛برای مثال می‌خواهیم بفهمیم: با چه ملاکی و براساس چه معیاری،عملی به حسن و قبح متصف می‌شود،مرجعی که حکم‌ به خوبی یا بدی کار صادرمی‌کند،کدام است و در قالب یک پرسش فلسفی خالص، می‌خواهیم بدانیم خوبی و بدی اخلاقی چه‌گونه وجودی دارند؟آیا مثل دو صفت واقعی در فعل حضور دارند،چنانکه امتداد در جسم حضور دارد،یا آنکه به اصطلاح،اعتباراتی هستند که ذهن ما،براساس دلایل موجه؛یعنی با منشأ حقیقی،آنها را در فعل می‌نگرد،بی‌آنکه‌ وجود عینی داشته باشند؟ پاسخ علامه طباطبایی به این پرسشها و بررسی و نقد آن در ادامهء این مقاله خواهد آمد. همچنین‌ انتقاداتی که برخی از معاصران بر علامه دارند،و به آنها اشاره خواهد شد،اصل نظر علامه را مخدوش نمی‌سازد،اما آنچه می‌تواند منشأ اشکال باشد،دو نکتهء دیگر است: نخست این که علامه طباطبایی در آثار مکتوب خود نظریات متفاوتی پیرامون آن‌ اعتباری که واسطهء اعتبار حسن و قبح است،اظهار داشته‌اند. به منظور حل و فصل این مطلب،بیانات مختلف ایشان را بتدریج ملاحظه می‌کنیم و چون در ادامهء مقاله ناچار از ارجاع و اشاره به متون هستیم،هر متن را با شماره‌ای مشخص‌ می‌کنیم: علامه(ره)در مقالهء ادراکات اعتباری گفته است: 1-اعتبار دیگری که می‌توان گفت زاییدهء بلافصل اعتبار و وجوب عام می‌باشد،اعتبار حسن‌ و قبح است که انسان قبل الاجتماع نیز آنها را اعتبار خواهد نمود(3:ج 2،ص 190)

نوشته