مساله وجود خدا، از جمله مباحث مهمی می‌باشد که از دیرباز ذهن بشر را به خود مشغول نموده است. در حوزه فلسفه دین، فلاسفه به انحای مختلف به اثبات وجود خدا پرداخته‌اند. برهان امکان و وجوب از جمله براهین جهان‌شناختی است که با رویکرد پسینی به اثبات خدا می‌پردازد. در حوزه فلسفه غرب، توماس آکوئیناس تحت تاثیر فلاسفه اسلامی، تقریری از این برهان ارائه نموده‌است. در فلسفه اسلامی تحت عنوان برهان صدیقین از آن یاد می‌شود و یکی از مهم‌ترین افرادی که به آن پرداخته است، علامه طباطبایی می‌باشد. در این نوشتار ضمن ارائه تحلیلی از این دو تقریر، پس از بیان عناصر محوری آن‌ها به بررسی سازگاری درونی و بیرونی و مطابقتشان با واقعیت پرداخته و تفاوت این دو تقریر بیان می‌شود. بررسی تطبیقی این تقریرها، نتایج و پیامدهای ارزنده‌ای به‌ویژه در حیطه داوری براهین اثبات وجود خدا دارد.
نوشته
برهان صدیقین ازجمله براهین فلسفی برای اثبات وجود خدا است که از زمان پیدایش آن در دامن فلسفه اسلامی، روایت‌ها و تقریرهای متعددی از آن ارائه شده است. علامه طباطبایی، فیلسوف بزرگ معاصر، ازجمله کسانی است که در آثار خود، دو گونه تقریر از این برهان ارائه می‌کند. ایشان در دو اثر بدایة الحکمه و نهایة الحکمه روایتی از این برهان ارائه می‌کند که مشابه براهین پیشینیان است؛ ولی در تعلیقه بر اسفار و اصول فلسفه و روش رئالیسم روایت ویژه‌ای از آن ارائه می‌کند که برهان ابتکاری ایشان به شمار می‌رود و بر هیچ مقدمه نظری و هیچ مبدأ تصدیقی از مبادی فلسفی مبتنی نیست.
نوشته
برهان وجودی به آن دسته از براهین اثبات وجود خداوند می‌گویند که در آنها به نحوی کاملا پیشین،با تمسک به صرف مفهوم و بدون استناد به هیچ امر عینی، وجود خداوند اثبات شود. این نوع برهانرا در مغرب‌زمین و الهیات مسیحی آنسلم قدیس (1033 یا 1034ـ1109م) مطرح ساخت و از آنزمان تاکنون مخالفان و طرف‌داران مهمی داشته است؛ اما در فلسفه و کلام اسلامی این نوع برهانجایگاه برجسته‌ای نداشته است؛ هرچند در عبارات گذشتگان و از همه پیش‌تر فارابی می‌تواننشانه‌هایی از توجه به آن را مشاهده کرد. در عین حال در نیم قرن اخیر توجه به این نوع برهان رو بهفزونی نهاده است؛ گروهی آن را پذیرفته و گروهی آن را نفی کرده‌اند. در این مقاله پس از بیان سیراجمالی تطور این برهان در غرب، دیدگاه برخی از فیلسوفان مسلمان را درباره این برهان مطرح ساخته‌ایم و سپس با بازسازی برهان صدیقین علامه طباطبائی، تقریری جدید از برهان وجودی عرضه داشته‌ایم که از نقدهای وارد بر برهان وجودی آنسلم با روایت‌های گوناگونش مصون است.
نوشته
برهان صدیقین به وسیله معلم ثانی ـ فارابی ـ وارد حوزه مباحث فلسفی شد. پس از ایشان تقریرهای گوناگونی از برهان صدیقین ارائه شده است. در برخی از این تقریرها، مقدمات کمتری وجود دارد و در برخی دیگر برای وصول به مطلوب، نیاز به تمهیدات و مقدمات بیشتری است. حال می توان این پرسش را مطرح کرد که چه برهانی را می توان «برهان صدیقین» نامید؟ ملاک و معیار آن چیست؟ و کدام یک از این برهان ها بر دیگری ترجیح دارد؟ صدرالمتالهین شیرازی و علامه طباطبایی هریک تقریری متفاوت از برهان صدیقین ارائه داده اند. در این مقاله به تطبیق و سنجش این دو تقریر می پردازیم و برای این مسئله دو ملاک «شبه لم بودن» و «یکی بودن راه و هدف» و نیز چهار مزیت و امتیاز «عدم استفاده از امتناع دور و تسلسل»، «اخصربودن»، «قرابت معنایی و محتوایی با متن دینی» و «استشهاد بر صفات حق تعالی پس از اثبات آن» را مبنا قرار داده، در پایان اثبات خواهیم کرد که حقیقت برهان صدیقین از سنخ مفاهیم نیست، بلکه طریق شهود را می طلبد؛ ولی در میان دو تقریر حصولی و مفهومی مذکور، تقریر علامه طباطبایی تقریری دقیق و کامل تر است.
نوشته
در فلسفه و عرفان نظری متاثر از دیدگاه های مختلف، در باب رابطه وجود و ماهیت تقریرات متفاوتی از برهان صدیقین ارائه شده است. بر این اساس ابن سینا با مبنا قرار دادن تمایز متافیزیکی وجود و ماهیت و شیخ اشراق با انکار این تمایز و بر اساس نظریه انوار و ملاصدرا بر مبنای تقدم وجود بر ماهیت و وحدت تشکیکی به اثبات وجود حق تبارک و تعالی می پردازند، اما هیچ یک از این براهین نتوانسته اند وجود حق تعالی را به عنوان اولین مسئله فلسفی به اثبات برسانند. علامه طباطبائی با اتخاذ مبنای جدیدی در باب رابطه وجود و ماهیت با استفاده از اصل واقعیت (=وجود) کوتاه ترین راه را برای اثبات خدا پیموده است. اتکای برهان علامه بر مبنای فوق ثمرات گرانبهایی چون اثبات واجب به عنوان اولین مسئله فلسفی و .. را به بار آورده است.
نوشته
مرحوم علامه طباطبایی در تقریر خویش از برهان صدیقین (برهان مستقیم و بی واسطه در اثبات خدا) به جای آنکه از مفهوم وجود سخن بگوید از اصطلاح واقعیت مدد می گیرد. این واقعیت که مقدم بر نزاع مشهور اصالت وجود و اصالت ماهیت مطرح می گردد علاوه بر آن که طریقی بی واسطه در مواجهه با خداوند است شباهت بسیاری با مفهوم وجود در فلسفه های وجودی معاصر دارد که از روش پدیدارشناسانه در پرداختن به وجود بهره می گیرند. نگارنده کوشیده است در مقاله حاضر با اتخاذ چنین رویکردی بیانی تازه از این برهان به دست دهد و توجه خواننده محترم را به لوازم پی گیری این رویکرد برانگیزد.
نوشته
درباره ما
عضویت
تماس با ما
جهت عضویت در خبرنامه،اطلاع از تازه ترین جلسات، گرد همایی ها و کتاب های چاپ شده ایمیل خود را وارد کنید.

  • .با ما همراه باشید
  • .حقوق مربوط به این سایت متعلق به "سایت علامه طباطبایی" بوده و هرگونه کپی اطلاعات با ذکر منبع مجاز می باشد
Footer