یکی از مهم‌ترین گزاره‌های فقهی و تفسیری دین اسلام مقوله جهاد است. در موضوع جهاد فروعات زیادی قابل احصا و شمارش است. فروعی که آیات متعددی در قرآن در مورد آن‌ها نازل شده که نشان از اهمیت این موضوع در آموزه‌های قرآنی دارد. هم‌چنین در سیره و سنت رسول اکرم (ص) و اهل‌بیت (علیهم‌السلام) در این زمینه روایات و احادیث بسیاری وارد شده است. در گستره این بحث مهم، مباحث جهاد دفاعی و ابتدایی از اهمیت بیشتری برخوردار هستند. مقوله جهاد ابتدایی یکی از جستارهای چالش‌برانگیز در عصر غیبت به شمار می‌رود که عدم فهم صحیح آن باعث شده تا برخی آن را دستاویز حمله به دین اسلام قرار داده و اسلام را دین جنگ معرفی کنند. بسیاری از روشنفکران در زمینه جهاد ابتدایی معتقدند که جواز جنگ ابتدایی با آزادی تفکر و عقیده بشر در تعارض است و نوعی تحمیل عقیده به شمار می‌رود. لذا همواره این سؤال از سوی اندیشمندان مطرح بوده که آیا جهاد ابتدایی در حکومت اسلامی مجاز می‌باشد؟ لازم به ذکر است پژوهش‌های بسیاری در این زمینه صورت گرفته است، ولی تاکنون هیچ‌کدام به صورت مستقل و مقایسه‌ای به بررسی دیدگاه علامه طباطبایی و آیت‌الله صالحی نجف‌آبادی درباره جهاد در اسلام نپرداخته است. لذا نگارنده درصدد بررسی دیدگاه این دو اندیشمند می‌باشد. این پژوهش با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و بررسی آثار این دو اندیشمند صورت گرفته است. بر اساس پژوهش صورت گرفته، مرحوم علامه طباطبایی معتقد به جواز جهاد ابتدایی است؛ اما با بررسی آیات جهاد، چنین نتیجه می‌گیرد که عملاً هر چه در اسلام رخ داده است جهاد دفاعی بوده و جهاد ابتدایی به معنای این‌که خود جنگ، فارغ از نتایج و پیامدها یک اصل است و در زمینه‌ خاص خود قابل اجراست، محقق نشده است. در مقابل، آیت‌الله صالحی نجف‌آبادی معتقد است که جنگ ابتدایی با کفار بی‌آزار تحریم شده و جهاد ابتدایی به معنای تحمیل دین با قدرت اسلحه در اسلام وجود ندارد. واکاوی آراء و بررسی استدلال‌ها بیانگر آن است که با توجه به شرایط جهان معاصر، وجوب جهاد ابتدایی فاقد موضوعیت است.
نوشته
جهاد اسلامی صرفاً دفاع نیست، بلکه در حقیقت تلاشی است برای از میان برداشتن موانع و آن چه که سد راه پیشرفت تعالیم اسلامی است. بر این اساس جهاد به دو بخش دفاعی و ابتدایی تقسیم می گردد. جهاد ابتدایی برای دعوت به عدل و توحید، یا گسترش حاکمیت اسلام، نه تحمیل دین، و جهاد دفاعی برای مبارزه با ظلم است. جهاد ابتدایی شرایط ویژه دارد، از جمله اینکه منوط ه حضور امام معصوم علیه السلام است. قرن ها این مسألۀ مهم و بحث انگیز مطرح بوده که آیا جهاد اسلامی صرفاً در مرحله تصور و نظر به دو قسم ابتدایی و دفاعی تقسیم می شود ولی در مرحلۀ عمل چیزی به نام جهاد ابتدایی وجود ندارد؛ یا این که علاوه بر تصور، در عالم واقع هم جهاد ابتدایی وجود دارد و آیات قرآن آنرا تأیید می نماید. این ایراد که اسلام دین شمشیر و فرهنگ آن بستر خشونت است، تنها مربوط به جهاد ابتدایی است؛ چرا که دفاع یک حق طبیعی است که هیچ کس به خود حق نمی دهد که دفاع را محکوم نماید. از فرمایشات علامه طباطبایی چنین استفاده می شود که ابتدا مسأله جهاد ابتدایی را تأیید می کنند اما با قیودی که به آن می زنند، معلوم می شود عملاً در اسلام هر چه رخ داده جهاد دفاعی بوده و جهاد ابتدایی به معنای این که خود جنگ و نبرد، فارغ از نتایج و پیامد، یک اصل است و در زمینۀ خاص خود قابل اجرا است، محقق نشده است.
نوشته
Footer